تضرع، سوز و ابتهال در مثنوی معنوی (دفتر اول و دوم) و نگاهی به پیشینه آن

در نخستین بخش سعی شده با استفاده از منابع لغت قدیم از قبیل المنجد، مفردات راغب معجم الوسیط و منتهی الارب و وجوه قرآن و برخی منابع دیگر معانی اصلی و فرعی واژه های تضرع و ابتهال و ریشه های آنها یافت شود. در همین بخش برای دست یافتن به معانی کنایی و تفسیری تضرع و ابتهال به قرآن کریم و تفاسیر مستطاب از قبیل کشف الاسرار، روض الجنان، تفسیر طبری و تفسیر المیزان مراجعه شده است . در دومین بخش به واژه سوز در فرهنگهای فارسی و برخی مضامین آن در متون عرفانی پرداخته شده است . در سومین بخش پیشینه اساطیری مفاهیم تضرع، سوز و ابتهال بصورت نسبتا جامعی بررسی گشته است . در این بخش به ناچار اشاراتی به اسطوره، جایگاه و معانی مختلف آن زبان خاص و رمز و رازهایش گردیده است . این بخش همچون گردابی بود که شناگر را اندک اندک در خود غرقه می ساخت و در عمق فرو می برد. برای یافتن پاسخ سوالی چقدر مقدمات و صغراکبری نیاز داشت از هیچکدام نیز گزیری نبود. در این بخش دو اثر مربوط به اساطیر محوار تحقیق بوده اند یکی اساطیر یونان و روم اثر دکتر سعید فاطمی و دیگری اساطیر ایران تالیف استاد مهرداد بهار. برای نزدیک شدن به رمز و رازهای اساطیر و ویژگیهای رمز و دیگر مجازهای زبان ادبی از کتاب رمز و داستانهای رمزی دکتر پورنامداریان بهره برداری شد همچنین آثار بسیار دیگری در این زمینه مورد استفاده بوده است .آخرین و اصل پایان نامه بخش چهارم است که خود دو قسمت است . در مقدمه بخش هجده کاربرد واژه های سوز، تضرع و ابتهال در کل مثنوی و بسامد آنها و مترادفات و انواع کاربردهاشان مورد تفحص قرار گرفته است و متن آخرین بخش موضوع اصلی پایان نامه یعنی تضرع، سوز و ابتهال در دفتر اول و دوم مثنوی است . تضرع، سوز و ابتهال در این دو دفتر به طور دقیق بررسی گردیده و مفاهیم در قالب داستانها و با حفظ انسجام کلی اهداف مولانا پی گیری شده و از بررسی منفرد مضامین خودداری شده است و همین مساله در برخی موارد به اطاله کلام منجر شده است در این مبحث منبع اصلی مورد استفاده شرح مثنوی فروزانفر - شهیدی بوده است در دفتر اول شرح فروزانفر بطور عمده مدنظر بوده گر چه در موارد لزوم از شروح دیگر از قبیل شرح آنقروی و گولپینارلی نیز بهره برداری شد شماره ابیات در دفتر اول براساس شرح فروزانفر است که با مثنوی نیکلسون مطابق است اما در دفتر دوم منبع اصلی شرح دکتر شهیدی است و شماره ابیات نیز براساس همین شرح است . در مواردی که ابیات دفتر اول در شرح مثنوی فروزانفر نیامده است از شرح مثنوی گولپنیارلی استفاده شده است که این هر سه شرح براساس نسخه قونیه است .